Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2020 оны 08 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2020 оны 08 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бургалтай, Зэлтэр, Бугант, Буурь, Хиагт голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 16 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 162-183 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж (цаашид ХА гэх)-аас Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 08 сарын 10-нд авсан сорьцонд аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.59 мгN/л буюу ХА-аас 1.18 дахин,  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.022 мгN/л буюу ХА-аас 1.1 дахин, Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 08 сарын 20-нд авсан сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.058 мгN/л буюу ХА-аас 2.9 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 4.8 мгО/л буюу ХА-аас 1.6  дахин тус тус давж  голын гольдролын дагуу  бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 89-108 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, Орхон-Шаамар цэгээс авсан сорьцонд аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.70 мгN/л буюу ХА-аас 1.4 дахин давсан байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 71-109 мг/л-т хэлбэлзэж,  Хараа-Зүүнхараа дээд цэгээс авсан усанд  перманганатын исэлдэх чанар 11.3 мгО/л буюу ХА-аас 1.1 дахин, аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.55 мгN/л буюу ХА-аас 1.1 дахин, Хараа-Зүүнхараа доод цэгээс авсан усанд аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.52 мгN/л буюу ХА-аас 1.04 дахин,  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.036 мгN/л буюу ХА-аас 1.8 дахин, перманганатын исэлдэх чанар 10.7 мгО/л буюу ХА-аас 1.07 дахин, Хараа-Баруунхараа хяналт шинжилгээний цэгээс авсан усны сорьцонд  перманганатын исэлдэх чанар 11.0 мгО/л буюу ХА-аас 1.1 дахин тус тус давсан байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 50-55 мг/л-т хэлбэлзэж,  Ерөө-Ерөө хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцны усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.90 мгN/л буюу ХА-аас 1.8 дахин, Ерөө-Дулаанхаан  хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд  аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 1.67 мгN/л буюу ХА-аас 3.34 дахин,  перманганатын исэлдэх чанар 11.3 мгО/л буюу ХА-аас 1.13 дахин  тус тус давж  голын гольдролын дагуу бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 229 мг/л,  ХА-аас нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.024 мгN/л буюу 1.2 дахин давсан байна.

Зэлтэр гол, Зэлтэр голын Зэлтэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 138 мг/л,  ХА-аас бохирдолгүй байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 59 мг/л,  Бугант-Бугант хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцны усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 2.07 мгN/л буюу ХА-аас 4.14  дахин давсан байна.

Буурь гол, Буурь голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 704 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 8.16 мгО/л байсан боловч биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.6  мгО/л буюу ХА-аас 1.2 дахин, перманганатын исэлдэх чанар 22.8 мгО/л буюу ХА-аас 2.28 дахин, аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.54 мгN/л буюу ХА-аас 1.08 дахин тус тус давж голын дагуу бохирдолтой байлаа.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 572 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 8.32 мгО/л байсан боловч хялбар исэлдэх органик бодис болон эрдэс азотын бохирдол их, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 4.6 мгО/л буюу ХА-аас 1.53 дахин, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.52 мгN/л буюу ХА-аас 1.04 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 1.755 мгN/л буюу ХА-аас 87.8 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.348 мгР/л буюу ХА-аас 3.48 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2020 оны 08 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 85.9%-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2020 оны 08 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар, MNS 4943-2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Эхний 8 сарын байдлаар Зэлтэр гол маш цэвэр, Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бугант, Бургалтай гол цэвэр Буурь гол бага бохирдолтой, Хиагт маш бохир байлаа.

Энэ сард Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал Ус” ХХК-ны ЦБ-ийн цэвэрлэгээний чанар 21.4% ба цэвэршүүлээд гарч байгаа усанд MNS 4943:2015  стандарт дахь зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс нийт азот 2.3 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 6.0 дахин, жинлэгдсэн бодис 1.5 дахин, перманганатын исэлдэх чанар 1.2 дахин, фосфор 3.1 дахин  их агуулагдаж байна.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс хэтрээгүй бөгөөд нийт 42 удаагийн ажиглалт хийсэн байна. Агаарын чанарын 1-р харуулын 08-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.003 мг/м3, хамгийн их нь 0.006 мг/м3, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.028 мг/м3, хамгийн их нь 0.045 мг/м3, нийт тоосны дундаж агууламж 0.039 мг/м3, хамгийн их нь 0.078 мг/м3, MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас РМ10 тоосонцор даваагүй бөгөөд агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс даваагүй ба нийт 42 удаагийн ажиглалт хийсэн. Агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.024 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.035 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.003 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын эрхлэгч М.Аягүл